Yπολογιστής και Διαδίκτυο

Ζώντας με υπολογιστή και Υπάρχοντας στο διαδίκτυο 

«Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και το διαδίκτυο έχουν ενταχθεί δυναμικά στην καθημερινή ζωή των Ελλήνων. Συγκεκριμένα, μετρήσεις δεικτών eEurop/i2010 για το 2008 στην χώρα μας έδειξε ότι ο μισός πληθυσμός (51%) χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή, ενώ ένα παραπλήσιο ποσοστό Ελλήνων (44%) έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο (ανεξάρτητα αν διαθέτουν προσωπική σύνδεση ή όχι), τα ποσοστά δε αυτά συγκρινόμενα με τα αντίστοιχα του 2005 καταδεικνύουν 46% αύξηση της χρήσης του Η/Υ και  91% αύξηση της πρόσβασης στο διαδίκτυο. Από την ίδια πηγή και σχετικά με την ταυτότητα των χρηστών ίντερνετ για την Ελλάδα, εμφανίζεται μεταβολή στον διαδικτυακό αλφαβητισμό της χώρας με αύξηση της χρήσης αλλά και της δεξιότητας των χρηστών, τόσο στα ποσοστά χρήσης όσο και στο εύρος τους ανά φύλο-ηλικία-τόπο κατοικίας, τάσεις  που ίσως διαφοροποιήσει το μέχρι τώρα κυρίαρχο προφίλ του έλληνα χρήστη (άντρας, νέος, υψηλού μορφωτικού επιπέδου, κάτοικος αστικής περιοχής). Η ίδια πηγή αναφέρει ότι το 2008 η πρόσβαση των πολιτών ανερχόταν στο 39,4 του συνολικού πληθυσμού της χώρας μας. Το ποσοστό αυτό αλλάζει ραγδαία, και σήμερα Νοέμβρη του 2010 και σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα οι χρήστες του διαδικτύου στην Ελλάδα είναι το 43,1% του πληθυσμού της χώρας, το δε ποσοστό αυτό βρίσκεται σε τροχιά σύγκλισης με το αντίστοιχο ποσοστό (65%) των ευρωπαίων συμπολιτών μας. Παγκόσμια η Ελλάδα κατατάσσεται στην 24η θέση στην  χρήση του ίντερνετ (με 1,6 εκατομμύρια χρήστες) και σύμφωνα με την Διεθνή Ένωση Τηλεπικοινωνιών αναμένεται ότι  μέχρι το τέλος του 2010 θα ξεπεράσουν τα 2 δισεκατομμύρια τα άτομα που παγκόσμια θα χρησιμοποιούν τον κυβερνοχώρο. Τέλος, μια γρήγορη ματιά σε ένα βίντεο θα μας ενημερώσει με αριθμούς για τα είδη χρήσης του ίντερνετ από εμάς σήμερα- πού δηλαδή το χρησιμοποιούμε και σε τι μας εξυπηρετεί, και μια έρευνα της Forrester Research θα μας χαρτογραφήσει σαν κοινωνικά όντα μέσα σε αυτό - τόσο σαν ‘’συζητητές’’ στα Κοινωνικά Δίκτυα όσο και σαν ‘’θεατές’’ στα Κοινωνικά Μέσα του διαδικτύου». 

Τι σημαίνουν όλα αυτά τα νούμερα; Ότι η χρήση του υπολογιστή και το ίντερνετ δεν αφορούν «κάποιους άλλους» «κάπου αλλού» «κάποτε άλλοτε». Αφορούν εμάς στο εδώ και στο τώρα μας, ήδη έχουν μπει στο σπίτι μας, τρώνε στο τραπέζι μας, ξεκουράζονται στο σαλόνι μας και πιθανά κοιμούνται και μαζί μας τα βράδια. Μην σας τρομάζει όμως αυτή η νέα παρέα. Όπως κάθε καινούρια συναναστροφή  έτσι και αυτή θα μας ξενίσει στην αρχή, να την αγνοήσουμε όμως δεν μπορούμε γιατί ήδη αποτελεί την νέα μας πραγματικότητα. Προτιμότερο θα ήταν και να την αναγνωρίσουμε αλλά και να την γνωρίσουμε, γιατί μόνο έτσι θα είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε την σχέση μας μαζί της – αλλά και να ορίσουμε τα όριά μας απέναντί της. Κάθε νέα συνθήκη ζωής μάς αλλάζει, ας φροντίσουμε λοιπόν -όσο μπορούμε- η αλλαγή αυτή να είναι επωφελής για εμάς. Η άγνοια δημιουργεί φόβους και οι φόβοι αποφυγές, οι φόβοι και οι αποφυγές με την σειρά τους μεγαλώνουν ξανά  την άγνοια. Ο κύκλος αυτός δεν θα κλείσει ποτέ  ωφέλημα για εμάς τους ίδιους παρά μόνο όταν και αν (εξοικειωμένοι με τα νέα μέσα) αναγνωρίσουμε στον εαυτό μας το δικαίωμα αλλά και την ευθύνη της χρήσης τους. 
Προσωπικά ανήκω στους μεσαίους χρήστες αυτών των νέων μέσων, αυτό με κάνει τεράστια για τους αδαείς, μεγάλη για τους μικρούς, μικρή για τους μεγάλους και ελάχιστη για τους ειδικούς. Για μένα οι όροι "ασφαλής χρήση του υπολογιστή" και «ασφαλής πλοήγηση στο διαδίκτυο» αφορούν κυρίως στην διατήρηση (αλλά  και γιατί όχι - στην επίτευξη) της ψυχικής μας υγείας πριν-κατά-και μετά από τις διαδικασίες χρήσης τους, φυσικά με ενδιαφέρει και η αποδοτική εκμετάλευσή τους αλλά και η ωφέλιμη χρησιμοποιησή τους, δεν είναι όμως και αυτά τμήμα και μέρος συντελεστών της ψυχικής μας υγείας; 

Εσείς πάλι, που διαβάζετε αυτή την στιγμή αυτό το κείμενο, είσαστε ήδη χρήστες και του υπολογιστή και του ίντερνετ, άρα έχετε και ενδιαφέρον και άποψη για την χρήση τους. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν μαζί την συν-θέαση αυτής της μικρής μας καθημερινότητας.

Όταν ο υπολογιστής μας απέκτησε μόντεμ

Το να συμπεριλαμβάνεται ο υπολογιστής και το διαδίκτυο στη ζωή μας δεν ήταν από την αρχή εύκολη υπόθεση, και για κάποιους ίσως ακόμα δεν είναι. Στα χρόνια του 90-τόσο στο ίντερνετ έμπαιναν μόνο οι μυημένοι φίλοι μας, μαθηματικοί φυσικοί, άτομα που γνώριζαν ίσως και γλώσσες προγραμματισμού. Άνθρωποι σαν και εμάς που χωρίς να είναι πράσινα ανθρωπάκια ήξεραν να κάνουν μαγικά πράγματα σε μαύρες και μπλε οθόνες  του υπολογιστή, μιλώντας μαζί του με μαγικό τρόπο επικοινωνίας άγνωστο για εμάς τους υπόλοιπους. Αυτοί ήταν και οι άνθρωποι που μας μύησαν στην χρήση των υπολογιστών. Ήταν εκείνοι που κατσαβίδωσαν τα πρώτα μας μηχανήματα, εκείνοι που μας έβαλαν προγράμματα, εκείνοι που έσπευδαν να μας βοηθήσουν όταν χάναμε αρχεία και όταν χτύπαγαν οι σκληροί μας. Όλοι είχαμε -και έχουμε- τέτοιους φίλους, αλλά και όσοι δεν έχουν τους συστήνουμε τους δικούς μας. Στις μέρες μας και επειδή μια τέτοια «φιλία» είναι απαραίτητη όλοι διαθέτουμε έναν τέτοιον αντίστοιχο γνωστό, συχνά επαγγελματία του είδους, όχι πια σαν φίλο αλλά σαν συνεργάτη δικό μας και γιατρό του υπολογιστή μας, γιατί δεν θέλουμε πλέον να επιβαρύνουμε τους ειδήμονες φίλους μας.

Ο υπολογιστής μπήκε στη ιδιωτική ζωή του καθένα από εμάς από διαφορετική οδό. Πολλές φορές ήταν μέσα από ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα που δουλεύαμε επαγγελματικά. Άλλες  φορές πάλι ήταν ένα πρόγραμμα του office που για δική μας διευκόλυνση αποφασίσαμε να το δουλέψουμε και στο σπίτι. Για κάποιους άλλους η οδός ήταν τα παιχνίδια, η πασιέντζα συχνά ήταν η αφορμή για να μάθει κάποιος να χειρίζεται το ποντίκι και τις πρώτες εντολές (undo). Τα μηχανήματα τότε ήταν ακριβά. Συνήθως μας τα συναρμολογούσαν φίλοι. Πρόσβαση ατομικής χρήσης στο διαδίκτυο δεν διαθέταμε, μπαίναμε μέσω τηλεφωνικής γραμμής και με κωδικούς άλλων - έτσι «για το καλό». Οι χρήστες ξεχώριζαν από εμάς με το ότι διέθεταν ISDN διπλή τηλεφωνική γραμμή, μία για τηλέφωνο και μία για dial up σύνδεση στο ίτνερνετ, αλλά το τι έκαναν εκεί όταν έμπαιναν ακόμα αποτελεί ένα μυστήριο για όλους εμάς τους υπόλοιπους… Μιλάω για τους χρόνους που το διαδίκτυο δεν ήταν ακόμα φιλικό και ο υπολογιστής μας τελείωνε εκεί ακριβώς που άρχιζε, στην παροχή ρεύματος.

Από τότε κύλησε πολύ νερό στο ποτάμι. Το ποτάμι αυτό κατέστρεψε επενδύσεις τύπου internet-cafe, στήριξε άλλες νέες και αναδεικνύει συνεχώς καινούριες διαφορετικές αλλά και ραγδαία διαφοροποιούμενες. Η εξέλιξη στην τεχνολογία αποδεικνύει κάθε επένδυση στους υπολογιστές ασύμφορη, μιας και ότι κάνουμε σήμερα το πρωί το ίδιο απόγευμα θα είναι παρωχημένο. Και σαν επενδυτές και σαν καταναλωτές. Ωστόσο, και πέρα από το πότε και πώς το αποχτήσαμε, σήμερα όλοι σχεδόν διαθέτουμε από έναν –τουλάχιστον!- υπολογιστή στο σπίτι, και χάρη στα οικονομικά πακέτα τηλεφωνίας διαθέτουμε και από μία διαρκή ιντερνετική σύνδεση τύπου dsl. Αποκτήσαμε λοιπόν κάποιοι από εμάς το παράθυρο προς τον κόσμο. Το ανοίγουμε όμως; πού και πώς; Το φοβόμαστε; και γιατί; Υπάρχει άραγε ασφάλεια στο διαδίκτυο; και αν ναι τότε ποιους τομείς του περιλαμβάνει. Στα ερωτήματα  αυτά πρώτοι αρμόδιοι να απαντήσουν είναι οι αντίστοιχοι ειδικοί, μπορούμε όμως να βρούμε και μόνοι μας τις απαντήσεις αναρτημένες στο διαδίκτυο - αν ξέρουμε να θέσουμε κατάλληλα την ερώτηση. Εδώ δεν θα μιλήσουμε για αυτό το θέμα σαν τεχνολόγοι επιστήμονες, θα προσεγγίσουμε την θεματική «ασφάλεια» βιωματικά. και από την θέση του εξοικειωμένου χρήστη θα εκθέσουμε τις εμπειρίες μας. Θα μοιραστούμε όλα όσα κάναμε εμείς για να μην φοβόμαστε τη χρήση του διαδικτύου και όλα  τα άλλα τα χρήσιμα που γνωρίζουμε και τα οποία μας επιτρέπουν να μπορούμε να το χρησιμοποιούμε με (ψυχική κυρίως) ασφάλεια για τις ανάγκες μας. Το παράθυρο στον κόσμο ανοίγει λοιπόν με ένα «on» στο μόντεμ…

Ασφαλής πλοήγηση

Κάτι που απασχολεί τους χρήστες του ίντερνετ αλλά και τρομοκρατεί τους μη χρήστες είναι η ασφαλής πλοήγηση στο διαδίκτυο. Η πρώτη φυσική ερώτηση είναι «πες μου τι κάνεις στο διαδίκτυο για να δούμε τι είδους ασφάλεια χρειάζεσαι». Μιλώντας με όρους εκλαϊκευμένων φόβων, ο παιδεραστής αλλά και ο υποψήφιος δολοφόνος δεν θα ξεπηδήσει από το πουθενά μόνο και μόνο γιατί έχεις ανοιχτό το μόντεμ, ούτε θα ξεπροβάλει ένας επιδειξίας αν ανοίξεις μία μηχανή αναζήτησης. Είναι όμως εξίσου γνωστό και το ότι "στο διαδίκτυο αυτό που θα αναζητήσεις αυτό θα βρεις" διότι ο κυβερνοχώρος είναι αχανής και ο οποιοσδήποτε μπορεί να είναι οπουδήποτε με οποιαδήποτε ιδιότητα - και μάλιστα ανώνυμα. Άρα το πρώτο που θα πρέπει να σκεφτούμε είναι το τι θέλουμε εμείς προσωπικά να κάνουμε στο διαδίκτυο, δηλαδή ποιές είναι οι ανάγκες και οι επιθυμίες μας, και μετά να εξετάσουμε το πώς θα τις υλοποιούμε με ασφάλεια.

Πληροφόρηση: Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν όλες οι αναζητήσεις ενημέρωσης. Όπως και τα υπόλοιπα ΜΜΕ η αξιοπιστία και η εγκυρότητα της πηγής αποκλείουν ή εν δυνάμει επιτρέπουν την διέλευση μιας αξιόλογης πληροφορίας. Παράδειγμα για την αξιοπιστία της πληροφορίας σε σχέση με την εγκυρότητα της πηγής είναι το τι θα κάναμε αν ενδιαφερόμασταν για τον καιρό, είναι σίγουρο ότι θα προτιμήσουμε να πάρουμε την πρόβλεψη από την σελίδα meteo (τα δεδομένα παρέχει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών), και όχι από την αστρολόγο κα Τάδε η οποία συμπτωματικά μιλά για τον καιρό του διημέρου στο διαδίκτυο (και οι δύο πληροφορίες θα μας προταθούν ισότιμα από την μηχανή αναζήτησης, εμείς θα αποφασίσουμε πού θα πάμε να πιστέψουμε κάτι). Αντίστοιχο παράδειγμα θα ήταν η πολιτική μας πληροφόρηση για ένα γεγονός (η πολιτική τοποθέτηση «βάφει» την είδηση ακόμα και από συνήθεια, όταν δηλαδή δεν θέλει ηθελημένα να κάνει προπαγάνδα για κάτι). Το ίδιο ισχύει και για τα blogs που επιλέγουμε να παρακολουθήσουμε, ότι αναγράφεται σε αυτά δεν είναι παρά η αλήθεια του γράφοντος. Τελευταίο παράδειγμα αλλά πολύ σημαντικό για την βαρύτητά του είναι όταν ψάχνουμε για πληροφορίες μάθησης, εδώ θα πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί, το αν προέρχεται από βάση δεδομένων πανεπιστημίων αλλά και η διασταύρωσή της πληροφορίας παγκόσμια θα μας δώσει την απαραίτητη πλατφόρμα εμπιστοσύνης για να την θεωρήσουμε «αλήθεια» και να την εντάξουμε στις γνώσεις μας. Αυτό το γνωρίζουν καλά όλοι οι επιστήμονες που κάνουν έρευνα, καλό είναι να το γνωρίζουμε και όλοι εμείς, γιατί σε κάθε σερφάρισμα γινόμαστε ερευνητές στοιχείων που θα τροφοδοτήσουν την δική μας ζωή. Θέση κριτικής διερεύνησης  για την εγκυρότητα της πληροφορίας μέσω της αξιοπιστία της πηγής είναι λοιπόν το πεδίο ασφαλείας μας στην πληροφόρηση που συλλέγουμε μέσα από τις αναζητήσεις μας στον κυβερνοχώρο.

Συνομιλίες: Οι συνομιλίες στο διαδίκτυο γίνονται με άμεσα μηνύματα είτε ένας προς έναν, είτε ένας προς και εν μέσω ομάδας. Το πρώτο γίνεται στο msn-skype κ.ά., το δεύτερο στα διάφορα chat room. Οι προτεινόμενες συμβουλές για την ασφάλεια της επικοινωνίας δίνονται από την Microsoft στις εξής διευθύνσεις: «10 συμβουλές για ασφαλέστερα άμεσα μηνύματα» και «Συμβουλές για ασφαλέστερη συνομιλία στα chat room». Οι συμβουλές αυτές είναι συμβουλές διαδικαστικές, δεν θίγουν (και δεν θα το μπορούσαν άλλωστε να το κάνουν αυτό) το πιο σημαντικό και το μόνο που θα πρέπει να μας μείνει στο νου, το ποιόν προσθέσαμε σαν επαφή στο msn και στο skype, και το σε ποιο chat room μπήκαμε και γιατί. Αυτά είναι προσωπικές επιλογές ευθύνης και επίγνωσης. Κανείς δεν μας αναγκάζει να είμαστε κάπου που δεν θέλουμε και να μιλάμε με κάποιους που δεν θέλουμε, κάθε μία ξεχωριστή φορά που το κάνουμε έχουμε τους ιδιαίτερους λόγους μας - έχουμε όμως και την ιδιαίτερη ευθύνη μας για την κάθε τέτοια επιλογή μας. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη γκάφα από το να ξέρεις τους 10 ασφαλείς τρόπους επικοινωνίας και εν γνώσει σου στην πράξη να τους καταστρατηγείς με άτομα που για δικούς σου λόγους θέλεις να θεωρείς έμπιστα. Γκάφα που μερικές φορές βλάπτει σοβαρά την υγεία μας, κύρια την ψυχική.

Κοινωνική δικτύωση: Το να γίνουμε μέλη μιας διαδικτυακής κοινότητας είναι κάτι παρόμοιο με την συμμετοχή μας σε μια ομάδα ή μια παρέα στην πραγματική μας ζωή, και η εκεί συμμετοχή μας γίνεται (ή πρέπει να γίνεται) με τα ίδια κριτήρια. Γιατί και τον χρόνο μας θα διαθέσουμε και στεγανά επηρεασμού δεν θα μπορέσουμε να κρατήσουμε. Εκείνο που δεν θα πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι οι σχέσεις που δημιουργούνται στο διαδίκτυο είναι εικονικές, εν μέρει απρόσωπες και σίγουρα όχι πραγματικές. Δεν μπορούν και δεν πρέπει να υποκαταστήσουν το δια ζώσης κοινωνικό μας δίκτυο, και πολύ περισσότερο δεν πρέπει να το εμποδίσουν να υπάρχει και να αναπτυχθεί. Η διαδικτυακή πραγματικότητα είναι μια όψη της όλης πραγματικότητας, δεν πρέπει να γίνει η μόνη για εμάς, αυτό σίγουρα  θα έβλαπτε την ψυχική μας υγεία. Όσο για τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να συμμετέχουμε με ασφάλεια σε μία διαδικτυακή κοινότητα οι ενεργοί παράγοντες είναι δύο, η κοινότητα και εμείς. Η κάθε κοινότητα από την μεριά της έχει τους δικούς του στόχους σκοπούς και κανόνες, το δε είδος της κοινότητας καθορίζει και το είδος της εντός αυτής επικοινωνίας το οποίο χωρίς να είναι απόλυτο, δίνει ένα πλαίσιο όρων. Από την άλλη πλευρά είμαστε εμείς, οι επιθυμίες οι ανάγκες μας και τα όριά μας. Άρα πρώτα θα σταθούμε στο τι διαλέγουμε εμείς και γιατί, και μετά στο πώς το υλοποιούμε αυτό με ασφάλεια. Η «ασφάλεια» άλλωστε δεν είναι μόνο οι προηγούμενα εκτεθέντες από την Microsoft κανόνες, είναι περισσότερο οι λεπτές ισορροπίες του είναι και του ανήκειν - εντός μας, και οι οποίες όχι μόνο δεν πρέπει να διαταραχθούν, όχι μόνο πρέπει να διαφυλαχθούν, αλλά πρέπει και να προαχθούν μέσα από την κάλυψη των ίδιων των αναγκών που μας ώθησαν σε συμμετοχή σε μία συγκεκριμένη διαδικτυακή κοινότητα. Κοινότητες υπάρχουν πολλές, από μόνες τους δεν είναι κακές ή καλές, το μόνο κριτήριο είναι η καταλληλότητα για εμάς στον συγκεκριμένο χρόνο, και η ορθή χρήση τους για να μας αποφέρουν την μέγιστη ωφελιμότητα της χρησιμοποίησής τους. Τέλος η ψυχική μας υγεία θα διατηρηθεί αν δεν θεωρήσουμε τον εαυτό μας αφιερωμένο στην δική τους πραγματικότητα, αν συνεχώς επανεξετάζουμε την σχέση μας μαζί τους με γνώμονα τους εαυτούς μας. Αν η συν-ύπαρξή μας εκεί μας κάνει πιο ευτυχισμένους, αν μας μαθαίνει πράγματα και αν μας προάγει ως άτομα. Θέση λοιπόν ενεργού και ενσυνείδητου μέλους είναι η θέση ασφαλείας μας στις διαδικτυακές κοινότητες.

Παιχνίδια: Ένας σημαντικός προορισμός στο διαδίκτυο είναι τα on line παιχνίδια. Συνηθίζουμε να τον προσέχουμε όταν χρήστες είναι τα παιδιά μας. Όπως πάντα τα παιδιά είναι οι ευαίσθητοι δείκτες όλων. Πάνω τους αναγνωρίζουμε και εκείνα τα άλλα που ιδιωτικά και κατά μόνας κάνουν οι μεγάλοι. Έτσι και με τα διαδικτυακά παιχνίδια, θέλουμε η πολύ χρήση να ανήκει στα παιδιά – αυτοδίκαια ίσως γιατί τα παιδιά δικαιούνται να παίζουν. Κι όμως, παίζουν και οι μεγάλοι… Πολλοί ενήλικες δεσμεύουν εξαιρετικά μεγάλο χρόνο στα διαδικτυακά παιχνίδια, η διαφορά των παιχνιδιών που επιλέγουν οι ενήλικες είναι ότι δεν είναι παιχνίδια πολέμου και ομαδικής επιθετικής δράσης όπως αυτά που προτιμούν για δικούς τους λόγους οι έφηβοι. Είναι παιχνίδια προγραμματισμού και στρατηγικής που είναι εξίσου εθιστικά αλλά και εξίσου ευχάριστα για όποιον τα παίζει. Καμένα φαγητά και απουσία των γονιών από τους άλλους χώρους του σπιτιού, υπολογιστές στο τραπέζι της κουζίνας για να προλάβουμε να γίνει και το φαγητό, ξενύχτια βραδινά μπροστά στην έντονα έγχρωμη οθόνη, και την άλλη μέρα η λήθη του τι έκανα χτες… «απλά χαλάρωνα». Τα παιχνίδια στην αρχή γεμίζουν έναν νεκρό χρόνο, έναν ανεπίδοτο χρόνο. Στην αρχή καλύπτουν την ώρα που θα έπρεπε να παραδεχτούμε την μοναξιά μας και την απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας με τους άλλους, και να κάνουμε κάτι για αυτό, αλλά εμείς δεν θέλουμε/μπορούμε να το κάνουμε. Ποτέ ένας ευτυχισμένος άνθρωπος δεν άρχισε να παίζει διαδικτυακά παιχνίδια πολλές ώρες έτσι για την πλάκα του. Πάντα κάτι δικό του απέφευγε να αντιμετωπίσει με αυτή του την δράση, απέφευγε το εαυτό του στο άλλο σημαντικό πρόβλημα. Με τον καιρό η δέσμευση με το παιχνίδι κάλυπτε όλο και περισσότερες ώρες, χτίζοντας σταδιακά μια φυλακή γύρω από τον ίδιο τον παίχτη. Και αν στην αρχή θα άφηνε το παιχνίδι «αν υπήρχε άλλη καλύτερη πρόταση», με τον καιρό απορρίπτει προτάσεις που θα τον έβγαζαν έξω από το σπίτι, γιατί το παιχνίδι έχει γίνει κομμάτι της πραγματικής του ζωής, είναι ον λάιν είναι αληθινό, το ίδιο και οι διαδικτυακοί συμπαίκτες του. Ξέχασε πώς είναι να ζει. Τα αληθινά δέντρα του θυμίζουν τα δέντρα του παιχνιδιού. Η ψυχική υγεία θα επανέλθει αν και όταν τραφεί από κάτι άλλο η ίδια η ανάγκη που τον πήγε στο παιχνίδι για να την σκεπάσει, όταν το άτομο θα μπορεί αντιμετωπίσει την πραγματική μοναξιά του και τα πραγματικά του προβλήματα και όταν θα έχει το σθένος να κάνει κάτι για αυτά. Και θα συμβεί αυτό όταν ο ίδιος ο διαδικτυακός παίκτης αντιληφθεί ότι το παιχνίδι ήταν μια "παράταση" που παραχώρησε στον εαυτό του για όσο καιρό το χρειαζόταν για να μπορέσει νανασυντάξει τις δυνάμεις του και να επιστρέψει στον εαυτό του. Άλλωστε ποιος ευτυχισμένος και δημιουργικός άνθρωπος έχει χρόνο για χάσιμο σε χρονοβόρα διαδικτυακά παιχνίδια; Ασφάλεια λοιπόν στα παιχνίδια είναι η καλή επαφή με τις πεινασμένες ανάγκες της ψυχής και του νου μας.

Εθισμός: Συνηθίζουμε να μιλάμε για εθισμό στο διαδίκτυο και συνηθίζουμε να τον φοβόμαστε μόνο για τα παιδιά. Είναι άραγε εθισμός σε ένα μέσον ή εθισμός σε συμπεριφορές που επιτρέπει αυτό το μέσον; Θα πούμε ότι κάποιος είναι εθισμένος με μόνο κριτήριο ότι κάνει συνεχή πλοήγηση; Το τι κάνει στο διαδίκτυο δεν παίζει ρόλο; Η παραμονή όλη την ημέρα σε μια διαδικτυακή κοινότητα ή σε ένα διαδικτυακό παιχνίδι εύκολα χαρακτηρίζεται εθισμός. Κανείς όμως δεν θα πει εθισμένο στον υπολογιστή έναν συγγραφέα που γράφει ασταμάτητα, επί μέρες και όλη την ημέρα, στο word του το νέο του διήγημα. Ούτε θα θεωρήσει εθισμένο στο διαδίκτυο τον υποψήφιο διδάκτορα που σερφάρει ακατάπαυστα σε όλες τις διαδικτυακές βιβλιοθήκες για να καλύψει το θεωρητικό τμήμα της έρευνάς του. Μα τι είναι άραγε τελικά αυτός ο εθισμός; υπάρχουν άραγε αξιολογικοί όροι εντός του; Άλλες πράξεις με το ίδιο μέσον χαρακτηρίζονται ως εθισμός και άλλες όχι, είμαστε σίγουροι ότι δεν τις αξιολογούμε; Και αν τις αξιολογούμε τότε ποιο είναι το κριτήριο; Κριτήριο λοιπόν φαίνεται να μην είναι ο χρόνος παραμονής στο διαδίκτυο αλλά η συχνότητα που αυτό συμβαίνει σε σχέση με την μη ορατότητα ικανού και αναγκαίου στόχου για αυτή την συνεχή δράση. Και με αυτό το κριτήριο εθισμός είναι η άλογη και άστοχη παραμονή μας τόσο σε οποιαδήποτε ιστοσελίδα προορισμού, όσο και στα παιχνίδια του απλού χωρίς σύνδεση ίντερνετ υπολογιστή μας. Αντίθετα ο μη-εθισμός περιλαμβάνει την ανεξάρτητα χρόνου στοχευμένη χρήση, με συνεχή επαναξιολόγηση ως προς την επίτευξή της μέσω διαρκούς απολογισμού οφέλους-κόστους του επενδεδυμένου στην πλοήγηση χρόνου. Τέλος, κρίσιμος όρος για την μη-εθισμένη συμπεριφορά είναι η ικανότητα του ατόμου για άμεση αποχώρηση από αυτή την δραστηριότητα αν το κλάσμα της σχετικής ωφέλειας θεωρηθεί μη αποδοτικό. Εθισμός κατά μία έννοια είναι η πλήρης παράδοσή μας στην ίδια την διαδικασία της χρήσης, με απουσία σκέψης και στόχου της χρήσης - τόσο του υπολογιστή μας όσο και των ιστότοπων που επισκεπτόμαστε. Άλλωστε αυτό δεν είναι και το βασικό κριτήριο για τον χαρακτηρισμό μιας συμπεριφοράς ως εξαρτημένης; η άλογη ασυνείδητα καταναγκαστική χρήση κάποιου «μέσου» για να αποφύγουμε να υπάρξουμε κάπου αλλού. Τον εθισμό σε μία δράση θα τον αντιμετωπίσουμε είτε ως μία μη ωφέλιμη συμπεριφορά είτε ως μία έλλειψη ψυχική. Και ενώ και τα δύο είναι υπαρκτά θα πρότεινα να στοχεύσουμε στο πρώτο για να καταφέρουμε να επισημάνουμε το δεύτερο. Βλέπετε το πρώτο είναι ορατό και αντιμετωπίσιμο, το δεύτερο είναι ιδεατό και εύκολα διαμορφούμενο από υποθέσεις. Σκοπός είναι να βρούμε ποια είναι η πραγματική ανάγκη που τρέφει (σκεπάζοντάς την) η εθιστική συμπεριφορά, και να της αλλάξουμε το είδος τροφής. Και τότε ο «εθισμός στο διαδίκτυο» δηλαδή όλες εκείνες οι φαινομενικά άσκοπες συμπεριφορές που επισυμβαίνουν απλά κάπου στο διαδίκτυο και μας απομακρύνουν από την πραγματική ζωή - απλά θα εκλείψουν.

Ασφαλείς με τον υπολογιστή, ασφαλείς και στο διαδίκτυο

Η διατήρηση και η προαγωγή της ψυχικής υγείας δεν είναι εύκολη υπόθεση, κυρίως γιατί συνηθίσαμε να την βλέπουμε υπό όρους ασθένειας και έλλειψης αόρατων ψυχικών ιδιοτήτων, κι όμως, το αποτύπωμά της είναι οι συμπεριφορές μας. Κριτήριο για την απουσία της είναι η υπερπαρουσία μη ωφέλιμων συμπεριφορών που μας απομακρύνουν από όλες εκείνες τις γλυκές χαρές αλλά και τους όμορφους πόνους της καθημερινής ζωής. Η ζωή μας με τα μηχανήματα και ο χρόνος μας στον κυβερνοχώρο πολλές φορές κινδυνεύουν να γίνουν συμπεριφορές αυτιστικές, όπου εμείς απουσιάζουμε από τους ίδιους μας τους εαυτούς. Δεν είναι μία τεχνική το μυστικό για την ασφαλή πλοήγηση, είναι η τέχνη του να ζούμε αρμονικά με τον εαυτό μας, αυτό δημιουργεί ασφαλή θέση πλοήγησης για όπου και όποτε αποφασίσουμε να είμαστε και να δρούμε. Γνώσεις του πώς χειριζόμαστε τον υπολογιστή και γνώσεις του πώς δεν θα καταστρέφουμε αρχεία και τρόποι του πώς κρατάμε back up μπορούμε να αποκτήσουμε, γνώσεις για το πώς θα μπούμε στο διαδίκτυο και γνώσεις για την διαφύλαξη του προσωπικού μας απόρρητου επίσης. Παρόλα αυτά η εξασφάλιση της ορθής χρήσης τόσο του υπολογιστή όσο και του ίντερνετ δεν εξασφαλίζει την ψυχική μας υγεία, γιατί αυτή είναι κάτι πέρα και μετά από αυτά. Η πραγματική ασφάλεια εξασφαλίζεται με την συνεχή λειτουργία των ασφαλιστικών δικλείδων του εαυτού μας. Τα μηχανήματα και το διαδίκτυο είναι απλά μέσα για να συντελέσουμε κάποιους τρόπους ύπαρξης. Δεν είμαστε εμείς. Εμείς υπήρξαμε πριν από αυτά και θα υπάρξουμε και μετά, όταν κλείσουμε τα κουμπιά τους. Το μέσα της ψυχής μας με το έξω του νου μας να είναι σε καλή επαφή και συμφιλιωμένα, αυτό είναι που παράγει τους ασφαλείς-εμείς. Τότε και μόνο τότε η χρήση της τεχνολογίας θα γίνει λυσιτελής, όταν γίνεται από "ασφαλείς εμάς". Και σαν τέτοιοι μόνο να κερδίσουμε θα έχουμε από την πρόοδο της τεχνολογίας, γιατί τότε –και χάρη στην δική μας προσωπική ασφάλεια- θα μπορέσουμε να εντάξουμε τα επιτεύγματά της  στην υπηρεσία της προσωπικής μας ανάπτυξης.

Σταυρούλα Πανοπούλου © 10.2010